سایت رشته صنایع شیمیایی

• صابونها

صابون از نظر افراد عادی عبارت از ماده پاک کننده ای است که همراه با آب شیرین کف می کند و چربی و کثافات را در خود حل می نماید، اما از نظر یک شیمی دان صابون عبارت است از «نمکهای فلزی اسیدهای چرب».
بعضی از این نمکها مانند ترکیبات فلزات سدیم و پتاسیم قابل حل در آب هستند ولی برخی دیگر مانند صابون حاصل از نمکهای سرب برای شست و شو مناسب نبوده و در تولید مشمع و یا صنایع دیگر به کار می روند.
صابون به طور کلی بر اثر واکنش مواد قلیائی بر مواد چرب حاصل می شود. سابق بر این صابون را در منازل و از باقیمانده چربیهای آشپزخانه تهیه می نمودند، به این ترتیب که پیه و چربیهای حیوانی زاید بر مصرف را بر روی هم انباشته و هرچند یک بار آنها را با «قلیاب» حرارت می دادند تا صابون به دست آید.
قلیاب را هم از مخلوطی از آب و خاکستر به دست می آورند، به این صورت که بر روی خاکستر آب اضافه کرده بهم می زدند و پس از آنکه کربنات پتاسیم موجود در آن در آب حل و بقیه مواد ته نشین می شد این مایع را صاف کرده به عنوان قلیاب مصرف می نمودند.
اما امروز، صابون سازی هر چند که در بعضی نقاط کم و بیش به سبک سابق رواج دارد، در کارخانه های عظیم و در دیگهائی به ظرفیت 120 تا 170 تن انجام می گیرد. به این ترتیب که ابتدا مواد روغنی را حرارت می دهند تا ذوب شود، سپس ماده قلیائی را به آن اضافه می نمایند. در این جریان ابتدا اسیدهای چرب و گلیسیرین حاصل شده سپس اسیدهای چرب با بقیه ‌مواد قلیائی تشکیل صابون می دهد که این عمل را صابون شدن می گویند. در این طریقه صابون حاصل را چندین بار جوشانده و تصفیه می کنند که این کار معمولاً یازده روز طول می کشد، آنگاه صابون تصفیه شده را به بهم زنهای قوی هم زده و عطر و رنگ مناسب اضافه می نمایند و در قالب های مخصوص می ریزند.
در سال 1948 این سیستم اصلاح و به جای آن شیوه خاصی ابداع گردید، به این ترتیب که مخلوطی از چربی و ماده قلیائی به داخل یک دستگاه سانتریفوژ هدایت می شود، این دستگاه در هر دقیقه 15000 بار دور می زند و در نتیجه خاصیت گریز از مرکز عمل صابونی شدن با سرعت و در ظرف چند ساعت انجام می گیرد.
صابونهای حمام و آرایش به همان ترتیب ولکن با مصرف روغنهای مرغوب تری از قبیل روغن زیتون، روغن نارگیل و امثال آنها تهیه می شود.
صابونهای شفاف یا با حل کردن صابون معمولی در الکل و یا بر اثر باقی گذاشتن مقداری گلیسیرین در صابون به دست می آید. صابون گلیسرین شامل مقداری مساوی گلیسیرین و صابون معمولی است و اگر مقدار گلیسیرین بیش از حد لازم باشد صابون مایع تشکیل می شود.
صابونهای مخصوص ریش تراشی به شکل کرم تهیه می شوند و در آنها به جای سود سوزآور از پتاس سوزآور و مقداری اسید استئاریک استفاده می شود که شرح آن خواهد آمد.
صابونهائی که از روغنها نباتی و حیوانی ساخته می شوند از اولئاتها، پالمیتاتها، لینولآتها و لوراتها هستند.
چنانچه در ترکیبات صابون مواد قلیائی زاید بر مقدار لازم به کار برده شود صابون حاوی قلیائی آزاد به دست می آید که برای شست و شوی دست و صورت نامناسب است و به همین علت استانداردهای اجباری برای تولید صابون ملایم وجود بیش از 17/0 درصد مواد قلیائی آزاد را در صابون اجازه نمی دهد.
بیش از 50 درصد از صابونها با پیه، 25 درصد با روغن نارگیل و بقیه با روغن نخل، روغن ماهی، روغن زیتون، روغن سویا یا مخلوطهائی از این روغنها ساخته می شوند.
صابون آلمانی در زمان جنگ جهانی دوم فقط دارای 40 درصد چربی و بقیه سلیکات سدیم، کائولن یا خاک رس بوده است.
برای تهیه صابونهای گندزدا و ضد عفونی کننده از فنل یا ترکیبات کلردار استفاده می کنند. اسید بوریک موجود در روغن نارگیل خاصیت کف کنندگی شدید در صابونهای روغن نارگیل ایجاد می کند. صابون روغن زیتون به آهستگی کف می کند، ولی دارای قدرت پاک کنندگی خوبی است. روغن پنبه دانه در صابونهای رختشوئی مورد استفاده قرار می گیرد.
روغنهای سولفوناته مانند روغنهای متعارفی اثر تمیز کنندگی مطلوبی نمی دهند، ولی در تولید شامپوهایی که مقداری حالت روغنی پس از شست و شوی موی سر مطلوب و مورد نظر است از این قبیل روغنها استفاده می شود.
روغن سولفوناته عبارت از روغن چربی است که با مقداری اسید سولفوریک به نسبت معینی آغشته شده و باقیمانده اسید در ترکیب با ماده قلیائی خنثی شده باشد.

برای روش ساخت صابون ها بر روی ادامه مطلب کلیک کنید.